Vlinder
Vlinder. Olieverf op linnen. Afmeting 200 x 150 cm.
Franz Kline is de oorzaak van dit schilderij. Ik las ergens dat de kleur zwart de dood voor hem betekende.
In de tijd van de schepping van dit werk speelde de milieuproblematiek ook al wat leidde tot de voorstelling. De basisgedachte achter dit schilderij is om het onderwerp van links naar rechts, van het ruimtelijke licht naar het egaal zwart, te laten verlopen. Inhoudelijk zou de toenemende milieuvervuiling van links naar rechts ook in beeld worden gebracht.
Op de achtergrond is de aarde omhoog gelicht om de ‘diepte’ van de vervuiling zichtbaar te maken. Links de nog ongerepte wereld, rechts de hoge bebouwing en de diepe vervuiling. Een soort van vergelijk met de groei van een boom. De omvang van de wortelgroei loopt parallel aan de groei van de kruin.
Op de voorgrond een zandkasteel dat de vergankelijkheid symboliseert. De dieren op het schilderij zijn allemaal uitgestorven, behalve natuurlijk de vlieg op de voorgrond. Met deze vlieg gaf ik een aantal jaren lang mijn eigen nietigheid aan. De vlieg is dan ook op meerdere schilderijen te vinden.
Later las ik dat de vlieg ook voor verderf staat. Toepasselijk bij dit schilderij.
De zee verloopt van woelig naar glad, maar ook van groen naar zwart door de olievervuiling. Het wordt een olieachtige pap. Er is een toerist die zijn behoefte doet op vervuild zand. Een verwijzing dat het comfort en de behoefte van de mens zwaar weegt op het milieu.
De wolken worden naar mate ze de lucht aan de rechterkant vullen steeds donkerder en dreigender. Het zwart aan de rechterkant van het schilderij is egaal zwart. Het was een enorm denkwerk om dit op een natuurlijk manier te bewerkstelligen. Onder vind je de technische uitleg.
Een van de grootste problemen waar ik tegenaan liep was van perspectivische aard. Om het schilderij van licht en ruimtelijk naar zwart te laten verlopen had ik op de achtergrond vele kilometers de ruimte. Op de voorgrond echter was en er maar tientallen meters ter beschikking. Ik moest op elke afstand op de rechterkant uitkomen bij hetzelfde zwart.
De halo in de lucht op de achtergrond moest verlopen naar blauw en gelijk ook naar zwart. Dat is in principe makkelijk te verwezenlijken omdat je daar een rekensommetje voor kan maken in je kleurmenging. Maar een halo is rond en in een normale lucht heb je te maken met atmosfeer die er voor zorgt dat dichter bij de horizon de lucht lichter wordt.
Door de aarde uit het water op te lichten kon ik van de ontstane schaduw gebruik maken om dit atmosferisch effect te verbloemen. Je kan immers toch niet zien hoe diep de opgelichte aarde naar de achtergrond is. Daarmee was de eerste horde genomen.
De volgende was echter alweer in aantocht. De opgelichte aarde met de daarbij behorende wolken moest ook in het zwart verdwijnen. In de breedte was er alleen veel minder ruimte. Ik had nu het geluk dat dit mij de mogelijkheid bood om de grond onder de oppervlakte langzaam te laten vervuilen door deze steeds zwarter te maken. Voor de wolken was er natuurlijk een vergelijkbare oplossing. Omdat deze wolken weer hun schaduw wierpen op de bebouwing kon deze ook steeds donkerder worden geschilderd.
Wat bleef was de voorgrond. Op de voorgrond kun je niet zomaar dingen steeds zwarter schilderen omdat dat ten koste zou gaan van de afbeelding. De toerist moest immers wel zijn kleurrijke vakantietenue kunnen blijven dragen. De oplossing zat hem in de overgang van het water. Door de onstuimigheid ervan te laten afnemen en het water zwarter te laten worden was ik een eind op weg. De reflectie van de achtergrond op het water gaf helemaal het gewenste resultaat.
Bij het zandkasteel op de voorgrond had ik de schaduw als compagnon. Het zand waarop de toerist met zijn ‘behoefte’ bezig is, mocht wat vervuild uitzien. Er was daarnaast toch voldoende ruimte om het olieachtige water naar het zwart te laten lopen. Voor de dieren had ik het gewone licht tot mijn beschikking.
Wanneer je voor het schilderij staat doet zich het wonderlijke effect voor dat het zwart aan de rechterkant van het doek heel ruimtelijk oogt. Ook nu blijkt dat de hersenen de werkelijkheid omzetten in een verwachting.